オスマン朝修史官の叙法

<p>Onsekizinci yuzyilin baslarinda Osmanli Devleti'nde resmi tarihci olarak vekayi'-nuvis (vak'a-nuvis) muessesesi kurulmustur. Vekayi'-nuvisler Osmanli Devleti'nin sonuna kadar tayin edilip eserlerini yazmaya devam ettiler. Islam tarih yazimi gelenegi icerisinde resmi tarihcilik sadece Osmanli Devleti'nde oldugu icin arastirilmaya deger bir konudur. Bundan onceki calismam muessesesinin ilk donemleri hakkindaydi ("Osmanli Devleti'nde Vekayi'-nuvis Muessesesinin Kurulusu (Japonca), " Shigaku Zasshi (Tarih Dergisi), 111/1 (2002)). Bu makalemde Na'ima Mustafa Efendi (olm. 1716) ile Sadrazam Sehid 'Ali Pasa tarafindan tayin edilen Rasid Mehmed Efendi (olm. 1735)'nin gercek anlamda resmi vekayi'-nuvis sayilamiyacagini iddia ediyorum. Devamli bir devlet hizmeti olarak vekayi'-nuvislik, kaimmakam (sonra Sadrazam) olan Nevsehirli Ibrahim Pasa'nin 1717de Rasid'e Tarih-i Na'ima'ya devam etmesini emretmesiyle baslamistir. O'nu takibeden Kucukcelebizade Isma'il 'Asim Efendi (olm. 1769) zamaninda muessese devam etmistir. Vekayi'-nuvislik muessesesi hakkinda yeterli arastirma yoktur. Muessesenin kurulusu ve olaylari kaleme alma tarzi goz onunde bulundurularak arastirilmalidir. Yapilan arastirmalara gore Na'ima genel olarak "dusunceli, tenkitci vs., " Rasid ve sonraki vekayi'-nuvisler "sikici, tenkitsiz vs." olarak degerlendirilir. Fakat hala Na'ima'dan baska ilk vekayi'-nuvisler hakkinda ciddi calisma yapilmamistir. Bundan dolayi bu makalede Na'ima, Rasid (Sehid 'Ali tarafindan tayin edildigi donem - Nevsehirli tarafindan tayin edildigi donem) ve Kucukcelebizade'nin eserleri karsilastilarak degerlendirilmistir. Bu calismamda vekayi'-nuvislerin sahip olduklari ideolojik alt yapilari ve mesruiyet kuramlari ortaya konmaya calisilmistir. Karsilastirmayi net bir sekilde ortaya koymak icin asagda gosterilen dort nokta uzerinde durulmustur; 1 tarihin faydasi / 2 tarih yazimi / 3 "Siyasetname" lerin ve tarih felsefesinin etkisi / 4 siyasal amac. Na'ima, tarihin faydasi uzerine etraflica dusunmus ve tarih yazimi olarak yedi usulden bahsetmistir. "Siyasetname" lerin ve tarih felsefesinin etkisi de olmustur. Onun siyasal amaci ise Na'ima'nin intisab ettigi Sadrazam Amcazade Huseyin Pasa'nin akdettigi Karlofca Andlasmasi (1699)'nin mesruiyeti olmustur. Bunu eserinin mukaddemesinde gorebiliriz. Sehid 'Ali tarafindan tayin edilen Rasid, ilk uc nokta hakkinda pek bahsetmemektedir. Siyasal amac olarak Sehid 'Ali'nin seferlerini (Venedik ve Avusturya'ya karsi) cok basarili bularak bu seferleri ovmustur. Nevsehirli tarafindan tayin edilen Rasid, onsozde Na'ima'yi ornek alarak yazacagini belirtmistir. Halbuki buna ragmen Na'ima gibi yazmamis, esas olarak Sehid 'Ali doneminde kendi tarzini kullanmistir. Siyasal amac, Nevsehirli tarafindan akdedilen Pasarofca muahedesi (1718)'nin mesruiyeti idi. Kucukcelebizade ise Rasid'i tamamen taklit ederek yazmistir. Ayni zamanda Nevsehirli'nin Dogu siyasetini - Iran'a kadar asker gonderme (1723) ve Carlik Rusya'si ile anlasmayi (1724) - basarili bulmus ve ona ovguler yagdirmistir. Sonuc olarak diyebiliriz ki, Na'ima ve sonraki vekayi'-nuvisler (Rasid ve Kucukcelebizade) arasinda tarihin faydasi, tarih yazimi, "Siyasetname" lerin ve tarih felsefesinin etkisi hakkinda cok farkli gorusler olmus ve bunun sonucunda yazma usulunde degisikler ortaya qikmistir. Siyasal amac da, herkesin kendi patronunun mesruiyeti icin calismasidir. Rasid, Nevsehirli tarafindan tayin edilirken Na'ima'yi ornek alarak yazacagini soylemesine ragmen ilk uc nokta uzerine Na'ima'dan cok farkli bir sekilde yazmistir. Demek ki, resmi tarih yaziminda vekayi'-nuvislikte</p><p>(View PDF for the rest of the abstract.)</p>